Cơ thể con người không ngừng diễn ra vô số hoạt động tế bào, góp phần duy trì sự sống và sức khỏe. Tuy nhiên, bên cạnh những quá trình tích cực, cũng tồn tại những phản ứng mang tính tiêu cực, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe và sắc đẹp của con người. Một trong những “kẻ thù thầm lặng” đáng gờm nhất chính là gốc tự do – những phân tử mang điện tích không ổn định, có khả năng tấn công và phá hủy các tế bào khỏe mạnh. Việc hiểu rõ về quá trình hình thành và tác hại của gốc tự do đóng vai trò vô cùng quan trọng trong việc bảo vệ sức khỏe và gìn giữ nhan sắc, đặc biệt là ở giai đoạn cuối của cuộc đời.

Gốc tự do là gì?

Gốc tự do, hay còn gọi là “Free radical”, là những nguyên tử hoặc phân tử sở hữu một electron đơn lẻ ở lớp vỏ ngoài cùng. Do sự mất cân bằng điện tử, chúng trở nên cực kỳ bất ổn và liên tục tìm kiếm electron từ các phân tử khác để đạt được trạng thái cân bằng. Quá trình này tạo ra một chuỗi phản ứng dây chuyền, liên tục sản sinh ra các gốc tự do mới, từ đó tác động tiêu cực khiến hoạt động của các tế bào bì rối loạn.

Có nhiều loại gốc tự do nguy hiểm, bao gồm Superoxide, peroxy lipid, ozone, hydrogen peroxide và hydroxyl radical. Những kẻ phá hoại này chính là nguyên nhân dẫn đến nhiều tổn thương tế bào, là mầm mống cho hơn 60 loại bệnh khác nhau, trong đó có những căn bệnh đặc biệt nguy hiểm như: Suy giảm trí tuệ, trí nhớ, lão hóa, đột quỵ, tăng huyết áp vô căn, bệnh Alzheimer, đái tháo đường, ung thư… Theo thống kê, một người sống đến 70 tuổi có thể tích lũy lên đến 17 tấn gốc tự do trong cơ thể.

Nguyên nhân khiến gốc tự do hình thành trong cơ thể

Các gốc tự do là sản phẩm của quá trình trao đổi chất diễn ra bên trong mỗi cơ thể, cả về mặt hóa học và sinh học. Sự hình thành của các gốc tự do có nhiều nguyên nhân như căng thẳng, hoạt động của tế bào bên trong cơ thể, ảnh hưởng của môi trường (bức xạ, tia cực tím, ô nhiễm). Ngoài ra, còn nhiều tình trạng khiến các gốc tự do trong cơ thể tăng cao mất kiểm soát, bao gồm:

• Tình trạng stress kéo dài: Áp lực thường xuyên, sợ hãi, buồn chán có thể khiến cơ thể sản sinh nhiều gốc tự do.
• Mệt mỏi kéo dài: Làm việc quá sức, quá nặng nhọc sẽ bào mòn sức khỏe, tạo điều kiện cho gốc tự do hoành hành.
• Thói quen ăn uống không lành mạnh: Chế độ ăn nhiều chất béo sẽ làm rối loạn quá trình trao đổi chất, gây ra tình trạng mất cân bằng giữa sản sinh gốc tự do và chất chống oxy hóa. Bên cạnh đó, ăn uống không đủ chất, thiếu vitamin A, B, C, E, PP và các axit amin cần thiết cũng sẽ khiến cơ thể dễ bị tổn thương bởi gốc tự do.
• Sử dụng thực phẩm không đảm bảo vệ sinh: Dầu ăn chiên đi chiên lại nhiều lần, đồ ăn nhiều chiên rán, mặn, muối chua, chứa nhiều thuốc trừ sâu, thuốc bảo vệ thực vật… đều là nguồn gốc sinh ra gốc tự do.
• Môi trường ô nhiễm: Sống trong môi trường ô nhiễm, nguồn nước bị ô nhiễm hóa chất, đất bị nhiễm độc… cũng góp phần làm tăng gốc tự do.
• Chấn thương, nhiễm trùng nặng, thiếu oxy trong tế bào: Bỏng, nhiễm trùng cấp tính, thiếu oxy tế bào… là những tình trạng đe dọa đến tính mạng và cũng tạo ra một lượng lớn gốc tự do.
• Giảm thiểu chất chống oxy hóa: Quá trình lão hóa và chế độ ăn thiếu chất chống oxy hóa sẽ khiến cơ thể không đủ sức chống lại các gốc tự do.

Ảnh hưởng của gốc tự do

Sự hình thành một số lượng nhất định gốc tự do nội sinh là cần thiết cho cơ thể. Chúng đóng vai trò quan trọng trong hệ thống miễn dịch, giúp chống lại vi khuẩn và virus xâm nhập. Tuy nhiên, khi số lượng gốc tự do gia tăng quá mức do các yếu tố bên trong và bên ngoài, chúng sẽ trở thành mối nguy hại tiềm ẩn cho sức khỏe, gây ra nhiều vấn đề nghiêm trọng như:

• Rối loạn chức năng tế bào: Gốc tự do tấn công các thành phần thiết yếu của tế bào, phá hủy cấu trúc và làm gián đoạn hoạt động bình thường. Điều này dẫn đến lão hóa sớm, suy giảm chức năng và thậm chí là tử vong tế bào.
• Gây ra các bệnh lý nguy hiểm: Nhiều nghiên cứu đã chỉ ra mối liên hệ chặt chẽ giữa sự gia tăng gốc tự do và nguy cơ mắc các bệnh lý như:

• Bệnh lý thần kinh: Nổi bật như Alzheimer, mất trí nhớ, Parkinson.
• Bệnh tim mạch: Gốc tự do có thể gây nên những tác động tiêu cực như xơ vữa động mạch, nhồi máu cơ tim, đột quỵ.
• Rối loạn miễn dịch: Một số bệnh thường gặp như viêm khớp dạng thấp, lupus ban đỏ.
• Ung thư: Bệnh xuất hiện do gốc tự do tấn công DNA, khiến DNA đột biến, từ đó thúc đẩy quá trình hình thành khối u.
• Mắt: Đục thủy tinh thể, thoái hóa điểm vàng, giảm thị lực theo tuổi tác.
• Đái tháo đường: Gốc tự do làm giảm độ nhạy insulin, dẫn đến tăng đường huyết.

Cách thức phòng ngừa gốc tự do

Gốc tự do là những phân tử không ổn định trong cơ thể, gây ra nhiều tác hại cho sức khỏe. Hiểu rõ về bản chất và ảnh hưởng của gốc tự do sẽ giúp bạn có ý thức phòng ngừa và bảo vệ sức khỏe bản thân. Tuy khoa học hiện nay chưa có phương pháp loại bỏ hoàn toàn gốc tự do, nhưng vẫn có những biện pháp hiệu quả để hạn chế sự sản sinh và giảm thiểu tác hại của chúng. 

Xây dựng lối sống khoa học

Cuộc sống hiện đại đầy rẫy những căng thẳng, áp lực khiến con người dễ dàng rơi vào trạng thái mệt mỏi, stress. Tuy nhiên, thay vì để những điều tiêu cực ảnh hưởng đến bản thân, bạn hoàn toàn có thể chủ động xây dựng cho mình một lối sống lành mạnh để nâng cao sức khỏe thể chất và tinh thần. Bí quyết đầu tiên chính là tập luyện thường xuyên. Yoga, thiền hay các bài tập thể dục đơn giản đều là những lựa chọn tuyệt vời giúp giải phóng căng thẳng, cải thiện tâm trạng và tăng cường sức đề kháng cho cơ thể. Chỉ cần dành 30 phút mỗi ngày để vận động, bạn sẽ cảm nhận được sự thay đổi tích cực rõ rệt.

Bên cạnh đó, việc xây dựng thói quen sinh hoạt khoa học cũng đóng vai trò quan trọng. Ăn uống đầy đủ dưỡng chất, ngủ đủ giấc và đúng giờ, hạn chế thức khuya sẽ giúp cơ thể được nghỉ ngơi, phục hồi và có thêm năng lượng cho ngày mới. Ngoài ra, bạn cũng nên dành thời gian cho những hoạt động thư giãn như đọc sách, nghe nhạc nhẹ nhàng. Những sở thích này sẽ giúp bạn giải tỏa căng thẳng, xua tan mệt mỏi và mang lại cảm giác bình yên cho tâm hồn.

Hạn chế ảnh hưởng từ bên ngoài

Gốc tự do – tác nhân gây hại cho sức khỏe – sẽ hình thành nhanh hơn khi cơ thể tiếp xúc nhiều với các yếu tố gây ô nhiễm môi trường như khói bụi, tia UV từ ánh nắng mặt trời, bức xạ,… Thêm vào đó, lạm dụng rượu bia, thuốc lá, chấn thương và căng thẳng thần kinh cũng góp phần thúc đẩy sản sinh gốc tự do. Do vậy, để bảo vệ sức khỏe, điều quan trọng là bạn cần hạn chế tối đa tác động tiêu cực từ môi trường bên ngoài.

Chế độ ăn uống lành mạnh

Chế độ ăn uống không lành mạnh cũng có thể được coi là một yếu tố khiến các gốc tự do phát triển mạnh hơn. Do đó, để loại bỏ và hạn chế sự hình thành của các gốc tự do, mỗi người cần xây dựng một chế độ ăn uống khoa học. Theo các chuyên gia dinh dưỡng, mỗi người cần hạn chế tiêu thụ đồ ăn nhiều dầu mỡ, đồ uống có cồn và chất kích thích. Bên cạnh đó, trong khẩu phần ăn hàng ngày, bạn cũng cần bổ sung thêm các chất chống oxy hóa để giúp cơ thể chống lại tác động của các gốc tự do, bao gồm:

• Vitamin C: Có tác dụng tăng cường sức đề kháng của cơ thể và hỗ trợ hấp thu sắt. Ngoài ra, Vitamin C còn là một yếu tố quan trọng giúp ngăn ngừa sự hình thành các gốc tự do, giảm stress cho cơ thể.
• Vitamin E: Vitamin E được tìm thấy trong các loại dầu thực vật, trái cây, lòng đỏ trứng, ngũ cốc, gan động vật,…
• Betacaroten: Là tiền chất của Vitamin A, Betacaroten có nhiều trong các loại trái cây màu vàng, rau xanh đậm hoặc trái cây màu đỏ.
• Selen: Đây là một nguyên tố vi lượng quan trọng giúp duy trì hoạt động khỏe mạnh của tế bào. Selen cũng là thành phần quan trọng góp phần hình thành hệ miễn dịch của cơ thể, chống lại tác động của các gốc tự do. Để bổ sung Selen cho cơ thể, bạn có thể sử dụng các loại nấm, cá (đặc biệt là cá ngừ), các loại đậu,…

Bổ sung nước ion kiềm

Ngày nay, thị trường tràn lan các loại thực phẩm chức năng chống gốc tự do được quảng cáo với khả năng ngăn ngừa lão hóa và bảo vệ sức khỏe. Tuy nhiên, hiệu quả thực sự của những sản phẩm này thường không như lời đồn. Thay vì tốn kém chi phí cho các loại thực phẩm chức năng, các chuyên gia khuyến khích sử dụng nước ion kiềm mỗi ngày. Nước ion kiềm được tạo ra bởi máy lọc nước điện giải ion kiềm, mang đến nhiều lợi ích cho sức khỏe. Nhờ tính kiềm cao, nước ion kiềm giúp trung hòa lượng axit dư thừa trong cơ thể – nguyên nhân chính hình thành gốc tự do. Đặc biệt, nước ion kiềm còn chứa hàm lượng Hydro dồi dào, giúp vô hiệu hóa các gốc tự do bằng cách cung cấp electron cho chúng.

Theo nghiên cứu, chỉ cần uống 1,5 lít nước ion kiềm mỗi ngày tương đương với việc bạn ăn 516 quả táo, 38 củ cà rốt, 756 quả chuối,… Chỉ số chống oxy hóa của nước ion kiềm đạt từ -500mV đến -800mV, cao nhất so với các loại nước khác. Do đó, bổ sung nước ion kiềm là một trong những cách thức hiệu quả đáng cân nhắc để ngăn chặn và hạn chế hoạt động của gốc tự do, bảo vệ sức khỏe, chống lão hóa.

Gốc tự do là “con dao hai lưỡi” trong cơ thể con người. Một mặt, chúng đóng vai trò quan trọng trong hệ miễn dịch, tiêu diệt vi khuẩn và virus. Mặt khác, khi dư thừa, gốc tự do lại trở thành mối nguy hại tiềm ẩn, gây ra lão hóa và nhiều bệnh lý nguy hiểm. Vì vậy, việc duy trì lối sống lành mạnh, bổ sung thực phẩm giàu chất chống oxy hóa và hạn chế các yếu tố nguy cơ là vô cùng quan trọng để phòng ngừa và giảm thiểu tác hại của gốc tự do, góp phần bảo vệ sức khỏe và nâng cao chất lượng cuộc sống.