Ba Tư là một tên gọi quen thuộc mà khi nhắc đến hầu như ai cũng thường nghĩ ngay đến một vùng đất huyền bí với những câu chuyện cổ tích Nghìn Lẻ Một Đêm, những cung điện nguy nga và những tấm thảm Ba Tư đặc trưng. Tuy nhiên, Ba Tư thực chất là tên gọi cũ của một quốc gia hiện đại, nơi lưu giữ kho tàng văn hóa và di sản lịch sử vô cùng phong phú. Vậy, Ba Tư ngày nay là nước nào? Và đặc sản của quốc gia này có gì hấp dẫn? Hãy cùng tìm hiểu thêm thông tin giải đáp cụ thể trong bài viết dưới đây!

Ba Tư là nước nào?

Ba Tư vốn là tên gọi lịch sử của Iran ngày nay, được sử dụng phổ biến trong nhiều thế kỷ, đặc biệt ở các nước phương Tây. Nền văn minh Ba Tư cổ đại sở hữu lịch sử lâu đời và di sản văn hóa phong phú, đóng vai trò quan trọng trong sự phát triển của nhân loại. Tuy nhiên, từ năm 1935, chính phủ Iran chính thức đổi tên quốc gia thành Iran. Dẫu vậy, thuật ngữ “Ba Tư” vẫn được sử dụng phổ biến trong một số lĩnh vực như lịch sử, văn hóa, khảo cổ học,… để đề cập đến nền văn minh cổ đại và di sản của nó.

Giải thích tên gọi Ba Tư và Iran

Thuật ngữ “Ba Tư” (Persia) bắt nguồn từ “Parsa,” tên của vùng đất tây nam Iran, nơi sinh sống của những người sáng lập đế chế. Tuy nhiên, tên gọi này chủ yếu được sử dụng bởi các nhà sử học Hy Lạp và sau đó được các nền văn hóa phương Tây chấp nhận để chỉ toàn bộ vương quốc. Đây là cách gọi từ bên ngoài, không phải là tên gọi được sử dụng bởi chính người dân trên vùng đất này. Đổi lại tên gọi “Iran”, thuật ngữ bắt nguồn từ “Airyan,” biểu thị vùng đất của người Aryan, lại được chính người dân sử dụng. Đây là cách gọi có nguồn gốc sâu xa từ các văn bản cổ và kinh sách Zoroastrian của đất nước, phản ánh nhận thức về bản thân và bản sắc văn hóa thống nhất vượt qua ranh giới của đế chế và địa lý. Nói một cách đơn giản: Iran là tên gọi nội địa của Ba Tư; Ba Tư là tên gọi ngoại địa của Iran.

Đến năm 1935, Reza Shah Pahlavi đã chính thức công nhận tên gọi “Iran”, đánh dấu bước ngoặt quan trọng. Thay đổi này không chỉ đơn thuần là đổi tên, mà còn thể hiện nỗ lực tái định nghĩa bản sắc Iran, thoát khỏi di sản thuộc địa và cách nhìn phiến diện của phương Tây học. Sắc lệnh của Reza Shah, ban hành vào dịp Tết Ba Tư cũng là tuyên ngôn về chủ quyền văn hóa, nhằm mục đích hồi sinh vinh quang quá khứ đế chế Iran đồng thời hướng tới con đường hiện đại hóa.

Thông tin cơ bản về Ba Tư

Nổi tiếng với tên gọi Ba Tư trong quá khứ, Iran tọa lạc tại vị trí đắc địa, nơi hội tụ của Nam Á, Trung Á và các quốc gia Ả Rập thuộc Trung Đông. Vị trí chiến lược cùng đường ra biển thuận lợi tại Vịnh Persian đã góp phần biến Iran thành một quốc gia có tầm quan trọng bậc nhất khu vực. Tuy sở hữu cảnh quan thiên nhiên ngoạn mục, địa hình Iran lại khá biệt lập, tạo nên bức tường ngăn cách phần lớn đất nước với thế giới bên ngoài. Phía tây Iran được bao bọc bởi những dãy núi cao hiểm trở, trong khi phía đông là sa mạc rộng lớn, khô cằn. Nằm ở phía nam, dải đất thấp màu mỡ trải dài ven biển Vịnh Persian và Vịnh Oman, giáp ranh với Biển Caspian ở phía bắc. Phần đông dân cư Iran tập trung sinh sống tại khu vực rìa cao nguyên rộng lớn ở trung tâm đất nước.

Về đời sống văn hoá, trải qua hàng ngàn năm lịch sử, người Iran luôn giữ gìn niềm tin tôn giáo mãnh liệt. Đạo Hồi là tôn giáo chủ đạo, đóng vai trò quan trọng trong đời sống thường nhật của người dân bản địa. Nền học thuật lâu đời của Iran cũng đã góp phần tạo nên nền văn hóa phong phú, đa dạng, thể hiện qua âm nhạc, ẩm thực, văn học, nghệ thuật và kiến trúc. Trong đó, các nhà triết học và bác sĩ Iran thời cổ đại đã có những đóng góp to lớn cho triết học và y học. Nổi bật hơn cả, một nhà toán học người Iran được ghi nhận là người sáng lập ra đại số học. 

Đặc sản Ba Tư

Ẩm thực Iran, hay còn được gọi là ẩm thực Ba Tư, mang đậm dấu ấn của lịch sử và truyền thống lâu đời, trải qua hàng ngàn năm phát triển. Nền ẩm thực này nổi tiếng với sự đa dạng về nguyên liệu, hương vị phức hợp và cách trình bày bắt mắt. Mỗi vùng miền ở Iran lại sở hữu những món ăn và hương vị độc đáo, nhưng chúng vẫn được kết nối bởi những yếu tố chung, chẳng hạn như việc sử dụng các loại rau thơm tươi, sự kết hợp hài hòa giữa hương vị ngọt, chua và cách sử dụng gia vị đầy sáng tạo

Ghormeh Sabzi

Được cho là món ăn chủ đạo trong hàng trăm năm, Ghormeh Sabzi xuất hiện ở khắp các vùng miền Iran, được yêu thích trong cả các gia đình nông thôn và thành thị. Mỗi vùng miền và gia đình đều có những biến tấu riêng, nhưng các nguyên liệu cốt lõi – rau thơm dồi dào, đậu thận và thịt, thường vẫn được giữ nguyên. Món hầm này thường được dùng kèm với cơm trắng, tạo nên sự kết hợp protein hoàn chỉnh. Ngoài ra, Ghormeh Sabzi là minh chứng cho sự phong phú nông nghiệp của Iran, thể hiện qua các loại rau thơm tươi và họ đậu dồi dào mà đất nước này sản xuất. Đặc biệt, món ăn này được ưa chuộng trong dịp Tết Ba Tư và các lễ hội khác vì màu sắc rực rỡ, tượng trưng cho sự tái sinh của thiên nhiên.

Fesenjan

Fesenjan, hay còn gọi là món hầm Thịt với sốt lựu và óc chó, là một trong những điểm nhấn của ẩm thực Iran, thể hiện sự cân bằng giữa các vị ngọt và chua được người Ba Tư ưa chuộng. Món ăn này có thể có nguồn gốc từ vùng Gilan ở phía bắc, có thể có từ thời Đế chế Ba Tư, do nguồn gốc lâu đời của các thành phần chính. Theo truyền thống, món ăn này được chế biến từ thịt vịt hoặc thịt gà và ăn kèm với cơm trắng hoặc cơm saffron. Sở hữu hương vị độc đáo, Fesenjan đã trở thành món ăn không thể thiếu trong các bữa tiệc lễ hội của Iran, đặc biệt là vào Đêm Yalda, đêm dài nhất trong năm, được tổ chức với những món ăn tượng trưng cho ánh sáng.

Joojeh Kabab

Joojeh Kabab là một món ăn tiêu biểu trong ẩm thực Iran, thể hiện sự tinh tế của người Ba Tư trong nghệ thuật ướp và nướng thịt. Món ăn phổ biến này, gồm thịt gà ướp nướng, có nguồn gốc từ các vùng phía bắc Iran, nơi nổi tiếng với những giống gà chất lượng. Quá trình ướp thịt tỉ mỉ đảm bảo thịt gà thấm đẫm hương vị của hành tây, chanh và nghệ tây, mang đến những xiên thịt nướng thơm ngon, giàu hương vị và vô cùng mọng nước. Món ăn thường được dùng kèm với cà chua nướng và cơm nghệ tây, tạo nên một bữa ăn cân bằng và đầy đủ. Thông thường, Joojeh Kabab sẽ được thưởng thức ngoài trời vào những tháng ấm áp, trở thành một phần không thể thiếu trong các buổi tụ họp gia đình và dã ngoại. 

Chelow Kabab

Chelow Kabab là món ăn được người Iran ưa chuộng từ thời Qajar vào cuối thế kỷ 18 và đầu thế kỷ 19 và sự phổ biến của nó lan rộng khắp cả nước và Trung Đông nói chung. Các nhà hàng chuyên về Chelow Kabab, được gọi là “Kababi”, có thể được tìm thấy ở hầu hết các thành phố của Iran và chợ lớn Tehran là nơi tập trung những quán ăn lâu đời và nổi tiếng nhất. Chelow Kabab được chế biến khá đơn giản khi bao gồm cơm trắng mềm tẩm saffron ăn kèm với thịt nướng thơm ngon (Kabab). Đặc biệt, món ăn này cũng thường được ăn kèm với cà chua nướng và sữa chua, tạo nên sự cân bằng tươi mát cho món thịt giàu chất béo. 

Đồ uống

Ẩm thực Iran bên cạnh các món ăn phong phú còn hấp dẫn bởi sự đa dạng trong các loại thức uống. Khác với nhiều quốc gia khác, rượu bia bị cấm tại Iran, đem tới cơ hội tuyệt vời cho du khách khám phá những hương vị độc đáo và thanh tao của các loại đồ uống truyền thống nơi đây. Từ những tách trà thảo mộc đến Sharbat ngọt ngào, mát lạnh, đồ uống Iran không chỉ mang đến trải nghiệm mới mẻ cho vị giác mà còn mang lại nhiều lợi ích cho sức khỏe. Để trải nghiệm, du khách có thể ghé tới các quán cà phê, tiệm trà, nhà hàng truyền thống hay các cửa hàng đặc biệt gọi là Sharbat Khane.

Trà Đen

Từ thời Qajar, trà đen đã trở thành một thức uống quen thuộc và được yêu thích rộng rãi của người dân Iran. Tại đây, trà chủ yếu được thu hoạch ở các vùng phía bắc, nơi khí hậu đóng vai trò quan trọng, ảnh hưởng đến chất lượng, hương thơm và vị ngon của lá trà. Do đó, khác với trà đen thông thường, trà Ba Tư mang một hương vị đặc trưng với vị đắng nhẹ tự nhiên cùng lá trà có màu nâu sẫm gần như đen. Đặc biệt, bên cạnh việc là một thức uống, trà là nét đẹp văn hóa và phong cách sống độc đáo của người Ba Tư. 

Tùy theo thời điểm trong ngày, các món ăn nhẹ và gia vị đi kèm tách trà nóng hổi sẽ có sự khác biệt. Buổi sáng, trà thường được dùng nguyên chất hoặc thêm chút đường, kết hợp cùng bánh phô mai và óc chó, bánh mật ong và bơ, hoặc bánh mứt hoa quả và kem. Đây là thói quen phổ biến trong hầu hết các gia đình Ba Tư, thậm chí một số gia đình còn không thể bắt đầu ngày mới nếu thiếu đi tách trà đen buổi sáng. Ngoài ra, người Ba Tư còn có thói quen thưởng thức trà sau bữa trưa, trước giấc ngủ ngắn buổi chiều, trước bữa tối hoặc cả ba thời điểm trên.

• Dược trà Saturex được sản xuất theo tiêu chuẩn Y học cổ truyền Ba Tư, kết hợp thảo dược Satureja khuzestanica với trà đen chất lượng cao, giúp giảm thiểu tác động của Stress oxy hóa.

Doogh

Doogh là thức uống mặn truyền thống, được làm từ sữa chua mặn (thường tự làm tại nhà), kết hợp cùng các loại thảo mộc khô và cánh hoa hồng Damascus. Thông thường, Doogh có thể kết hợp với hầu hết các món ăn Iran, tuy nhiên phổ biến nhất là Kebab, Ghormeh Sabzi, Ab Goosht và Cá cơm. Thú vị hơn, Doogh còn được các đầu bếp Iran sử dụng như nguyên liệu trong các món ăn truyền thống, tạo nên những hương vị vô cùng hấp dẫn. Ash Doogh và Ab-Doogh Khiar là hai ví dụ điển hình cho các món ăn Ba Tư được chế biến từ Doogh.

Ob’eh Anar 

Trên những con phố sôi động Tehran, Ob’eh Anar – hay còn gọi là nước ép lựu – như một thức quà vặt không thể bỏ qua. Thậm chí, du khách còn dễ dàng bắt gặp những quầy hàng rong phục vụ thức uống này suốt ngày đêm. Lựu, vốn xuất xứ từ vùng đất Ba Tư, từ lâu đã trở thành biểu tượng cho sự sinh sôi, trường thọ và tái sinh bởi những hạt lựu căng mọng bên trong. Vào ngày Đông chí, được gọi là Yalda, người dân nơi đây thường thưởng thức lựu với ý nghĩa cầu mong cho ngày tháng thêm dài thêm, ánh sáng chiến thắng bóng tối.

Nằm ở Tây Á, Ba Tư, hay còn được gọi chính thức là Cộng hòa Hồi giáo Iran, là một quốc gia rộng lớn với bề dày lịch sử hàng nghìn năm. Nơi đây từng là một trong những đế chế hùng mạnh và lưu giữ di sản văn hóa rực rỡ. Ngày nay, Iran cũng là một trong những địa danh du lịch thu hút du khách bởi nét độc đáo riêng biệt, từ những công trình kiến trúc cổ kính, những khu chợ nhộn nhịp sôi động đến nền ẩm thực tinh tế và lòng hiếu khách chân thành của người dân địa phương.