Thuốc và thực phẩm chức năng rất quen thuộc trong việc sử dụng để chăm sóc sức khỏe và điều trị bệnh lý. Dùng thuốc hay thực phẩm chứng năng để phòng ngừa, điều trị các vấn đề sức khỏe đang mắc phải cũng là điều hết sức hiển nhiên. Tuy nhiên nhiều người vẫn còn khá mơ hồ và không phân biệt rõ được cách thức dùng đúng cách. Vì thế đối với thuốc và thực phẩm chức năng cần phải phân biệt để hiểu chính xác và sử dụng đúng thì mới đem lại hiệu quả tốt. Bài viết sau đây sẽ giúp bạn có thêm các thông tin về chúng để có cái nhìn rõ ràng, khách quan hơn.

Định nghĩa về thuốc và thực phẩm chức năng

Chúng ta có thể dựa vào định nghĩa về thuốc và thực phẩm chức năng để phân biệt chúng. 

Định nghĩa về thuốc

Thuốc được định nghĩa là một chế phẩm có chứa các dược chất hoặc các dược liệu được dùng cho người với mục đích là phòng bệnh, điều trị, giảm nhẹ bệnh và điều chỉnh chức năng sinh lý cơ thể người. Các loại thuốc sẽ gồm có thuốc hóa dược, thuốc dược liệu, thuốc cổ truyền, vaccine và sinh phẩm. Thuốc có thể được phân loại theo nhiều cách khác nhau dựa vào mục đích sử dụng, tính chất hóa học, cơ chế, ảnh hưởng đến hệ sinh học, hoặc là hiệu quả điều trị,…

Định nghĩa về thực phẩm chức năng

Thực phẩm chức năng được định nghĩa là một loại thực phẩm được dùng để hỗ trợ chức năng của các bộ phận trong cơ thể người. Nó có tác dụng dinh dưỡng để giúp cơ thể tăng sức đề kháng và giảm bớt nguy cơ mắc bệnh tật. Một số tên gọi khác của từng nhóm thực phẩm chức năng gồm:

• Thực phẩm bổ sung: thực phẩm này sẽ giúp bổ sung thêm các vi chất và yếu tố có lợi cho sức khỏe chúng ta như vitamin, khoáng chất, axit amin, axit béo, enzyme, probiotic, prebiotic và chất có hoạt tính sinh học khác.
• Thực phẩm bảo vệ sức khỏe: chúng được bào chế thành các dạng viên nang, viên hoàn, viên nén, cao, cốm, bột, lỏng và các dạng khác có chứa một hoặc hỗn hợp của nhiều chất như vitamin, khoáng chất, axit amin, axit béo, enzyme, hoạt chất sinh học có nguồn gốc tự nhiên từ động vật, chất khoáng,…
• Thực phẩm dinh dưỡng y học: là thực phẩm dinh dưỡng được dùng cho mục đích y tế đặc biệt. Loại thực phẩm chức năng này có thể ăn bằng đường miệng hoặc ống thông, được chỉ định sử dụng để điều chỉnh chế độ ăn uống của người bệnh và chỉ dùng dưới sự giám sát, cho phép của nhân viên y tế.
• Thực phẩm dùng cho chế độ ăn đặc biệt: được dùng cho các đối tượng như người đang ăn kiêng, người già và các đối tượng đặc biệt khác dựa theo quy định của Ủy ban tiêu chuẩn thực phẩm quốc tế (CODEX). Thực phẩm chức năng loại này được chế biến theo công thức đặc biệt nhằm đáp ứng yêu cầu về chế độ ăn đặc thù theo từng thể trạng hoặc tình trạng của người dùng. 

Cách thức ghi trên bao bì, nhãn mác

Để phân biệt thuốc và thực phẩm chức năng thì bạn cũng có thể dựa vào những thông tin được in trên bao bì, nhãn mác của chúng. 

Đối với thuốc

Trên bao bì của thuốc phải có in số đăng ký lưu hành do Bộ Y tế cấp. Các thông tin này thường nằm ở mặt sau của hộp thuốc, trên vỉ nhôm hoặc ở cuối tờ hướng dẫn sử dụng. Các ký hiệu trong số đăng ký thuốc thường gặp gồm:

• VD-….-yy: là thuốc được sản xuất trong nước
• VN-….-yy/ VN2-….-yy/ VN3-….-yy: là thuốc sản xuất ở nước ngoài và nhập khẩu về Việt Nam
• V…-H12-yy: là thuốc từ dược liệu, được sản xuất ở trong nước
• VS-….-yy: là thuốc dùng ngoài sản xuất trong nước
• GC-…-yy: là thuốc sản xuất gia công
• QLĐB-….-yy: là các thuốc được quản lý đặc biệt
• QLSP-…-yy: dành cho một số sản phẩm thuốc sinh phẩm như là: thuốc có chứa lợi khuẩn, thuốc sinh học
• QLVX-….-yy: dành cho vaccine

Hai chữ số cuối trong số đăng ký (yy) là thể hiện năm được cấp số đăng ký. Ví dụ, một thuốc có số đăng ký là VD-….-09 nghĩa là thuốc đó được sản xuất ở trong nước và được cấp giấy phép lưu hành vào năm 2009, phần chữ số ở giữa (….) là số thứ tự được Cục Quản lý Dược cấp.

Các thuốc kê đơn, tức là chỉ được sử dụng khi được bác sĩ chỉ định ghi trong đơn thuốc, sẽ có ký hiệu Rx hoặc có dòng chữ “Thuốc kê đơn”, “Thuốc bán theo đơn” trên hộp thuốc và in trong tờ hướng dẫn sử dụng.

Đối với thực phẩm chức năng

Theo quy định thì trên bao bì và tờ hướng dẫn sử dụng của thực phẩm chức năng phải có ghi rõ nhóm thực phẩm như “Thực phẩm bảo vệ sức khỏe”. Ngay phía sau phần ghi về công dụng của sản phẩm hoặc cùng chỗ với các khuyến cáo khác (nếu có) phải có ghi cụm từ “Sản phẩm này không phải là thuốc và không có tác dụng thay thế thuốc chữa bệnh”. Số đăng ký được in trên bao bì thực phẩm chức năng là số công bố tiêu chuẩn (SCBTC) theo mẫu như sau: Số được cấp/số năm cấp/YT-CNTC.

Nơi đăng ký của thuốc và thực phẩm chức năng

Tất cả các loại thuốc không kê đơn hay có kê đơn đang được lưu hành trên thị trường đều phải được cấp phép và quản lý chặt chẽ bởi Cục Quản lý Dược. Trong khi đó, thực phẩm chức năng thì được công bố phù hợp quy định an toàn thực phẩm và đăng ký tại Bộ Y tế (Cục An toàn thực phẩm) trước khi đưa ra thị trường đến tay người tiêu dùng.

Các thực phẩm chức năng không được xem là thuốc nên không cần tuân theo các yêu cầu nghiêm ngặt về độ an toàn và hiệu quả sử dụng như thuốc. Tuy nhiên, các sản phẩm về thực phẩm chức năng nên công bố rõ ràng về hàm lượng chất dinh dưỡng và các khuyến cáo về sức khỏe theo nghiên cứu khoa học đã chứng minh hiệu quả. 

Tiêu chuẩn sản xuất của thuốc và thực phẩm chức năng

Các nhà máy sản xuất thuốc và thực phẩm chức năng đều phải đạt tiêu chuẩn GMP nhưng hai tiêu chuẩn này sẽ khác nhau. Tiêu chuẩn GMP với thuốc sẽ khắt khe và kỹ lưỡng hơn nhiều so với thực phẩm chức năng. Đặc biệt là với các thuốc dạng nhỏ trực tiếp vào niêm mạc (thuốc nhỏ mắt) hay thuốc tiêm thì tiêu chuẩn sản xuất GMP này càng được kiểm định nghiêm ngặt hơn rất nhiều.

Tiêu chuẩn GMP là một phần của hệ thống quản lý chất lượng. Tiêu chuẩn này sẽ kiểm soát các yếu tố trong quá trình sản xuất như cơ sở hạ tầng (nhà máy, nhà xưởng), điều kiện con người,… để có được các sản phẩm đạt chất lượng, an toàn và vệ sinh. Khi áp dụng tiêu chuẩn GMP sẽ giúp giảm thiểu rủi ro trong quá trình sản xuất, đồng thời cũng nâng cao chất lượng sản phẩm.

Cách sử dụng thuốc và thực phẩm chức năng 

Cách sử dụng đúng về thuốc và thực phẩm chức năng luôn là vấn đề được nhiều người quan tâm. Với thuốc thì tất nhiên phải sử dụng đúng liều, đúng bệnh và theo yêu cầu của bác sĩ khi khám bệnh. Còn thực phẩm chức năng thường ít gây ra tác dụng phụ và cũng mang lại nhiều lợi ích sức khỏe nhưng cũng không nên tự ý dùng quá mức. Đặc biệt, các sản phẩm này lại không trực tiếp điều trị các vấn đề sức khỏe bạn đang gặp phải nên không thể thay thế cho các thuốc điều trị.

Đối với thuốc

Với thuốc thì tất nhiên ai cũng biết là bắt buộc phải uống hoặc tiêm theo đúng yêu cầu đơn thuốc điều trị của bác sĩ theo liều lượng và thời gian cụ thể, nhất là các thuốc đặc trị riêng dành cho một loại bệnh lý nào đó. Còn với các loại thuốc thông thường, không cần kê đơn như panadol, efferalgan,… thì cũng nên uống theo liều lượng được in trên hộp thuốc. 

Với những bệnh nhẹ phổ biến như sốt, đau đầu, ho,… thì bạn có thể uống thuốc để giảm đau. Tuy nhiên nếu có triệu chứng nặng hơn thì phải khám bác sĩ để được điều trị tốt. Đừng tự ý uống thuốc mà không có sự hướng dẫn của bác sĩ vì bệnh có thể gây ra biến chứng nặng hơn và nguy hiểm.

Đối với thực phẩm chức năng

Khi muốn sử dụng thực phẩm chức năng nào, bạn cần cân nhắc kỹ giữa lợi ích và nguy cơ có thể mang đến cho cơ thể. Đầu tiên nhớ uống các loại thực phẩm chức năng với liều lượng thấp để có thể xem phản ứng thuốc cũng như xem có bị hội chứng ruột kích thích có xảy ra hay không để biết mà điều chỉnh hoặc đổi sang loại thực phẩm chức năng khác.

Khi mua bất kỳ loại thực phẩm chức năng nào cũng nhớ xem xét kỹ nhãn bao bì và hướng dẫn sử dụng. Trong hướng dẫn sử dụng bao giờ cũng có những khuyến cáo với người dùng, như là có dùng cho người bệnh tim, người đang mang thai, trẻ em,… được hay không.

Một điều nữa nên lưu ý là cái gì nhiều quá cũng không tốt. Bạn chỉ nên bổ sung các chất trong thực phẩm chức năng với liều lượng nhất định. Nếu không biết chọn loại nào cho tốt thì nên tìm đến các chuyên gia và bác sĩ để được tư vấn. 

Có thể nói thuốc và thực phẩm chức năng là 2 loại sản phẩm khác nhau về tác dụng và quy trình sản xuất. Ví dụ như thuốc được dùng để điều trị trực tiếp căn bản bệnh lý mà bạn đang mắc phải thì thực phẩm chức năng chỉ là hỗ trợ để quá trình điều trị này đạt được kết quả tốt hơn. Vì thế chúng ta cần phân biệt để hiểu và sử dụng đúng về thuốc và thực phẩm chức năng. Từ đó chọn được sản phẩm phù hợp và cần thiết để tăng cường, nâng cao sức khỏe cũng như điều trị bệnh lý